Η φύση του ναρκισσισμού είναι «διπλή» και αντιφατική, καθώς τα άτομα με ναρκισσισμό έχουν μία μεγαλειώδη, αλλά ταυτόχρονα εύθραυστη αυτοεικόνα  και έναν μεγαλειώδη, αλλά ευάλωτο εαυτό. Η ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας επομένως  χαρακτηρίζεται από μία οργάνωση σε δύο επίπεδα. Το πρώτο επίπεδο είναι το πιο έκδηλο και επιφανειακό και χαρακτηρίζεται από το μεγαλειώδη εαυτό ενώ το δεύτερο και βαθύτερο χαρακτηρίζεται από  τον  πραγματικό εαυτό ο οποίος είναι ματαιωμένος, φοβισμένος, οργισμένος και στερημένος συναισθηματικά.

Σε συναισθηματικό επίπεδο το άτομο με ναρκισσιστική διαταραχή χαρακτηρίζεται από φθόνο ,οργή,  αίσθημα κενού, πλήξη και απαισιοδοξία . Τα ανωτέρω αποτελούν τα αρνητικά συναισθήματα της εν λόγω διαταραχής. Υπάρχουν όμως και τα θετικά τα οποία προσομοιάζουν με τη συναισθηματική κατάσταση της υπομανίας με αίσθημα μεγαλείου, παντοδυναμία, παντογνωσία, ευεξία και αισιοδοξία.

Ο φθόνος  παρόλο που αποτελεί ένα από τα θεμέλια στοιχεία στη διαμόρφωση του μεγαλειώδους εαυτού , η ταυτόχρονη ύπαρξη του μεγαλείου και του φθόνου στον εσωτερικό κόσμο του νάρκισσου είναι ασύμβατη. Για να αποφύγει λοιπόν αυτήν την «απειλή» ο νάρκισσος αρνείται να αναγνωρίσει το φθόνο του για τους άλλους και  χρησιμοποιεί τις διαπροσωπικές του σχέσεις για να εξασφαλίσει την επιβεβαίωση και το θαυμασμό, ανιχνεύει  πιθανά ελαττώματα στα άλλα άτομα, ενώ την ίδια ώρα υπερεκτιμά τις δικές του ικανότητες.

Η οργή σαν κύριο συναισθηματικό στοιχείο στη ναρκισσιστική διαταραχή εμφανίζεται έπειτα από ματαίωση, απόρριψη και απογοήτευση. Ο νάρκισσος νιώθει  προσβεβλημένος εάν οι άλλοι δείχνουν ότι δεν τον αποδέχονται πλήρως. Βιώνει  το «ναρκισσιστικό πλήγμα» και αντιδρά με θυμό, αλαζονεία και υπεροψία προσβάλλοντας και μειώνοντας τους άλλους. Με τον τρόπο αυτό, όμως, συχνά αποτυγχάνει να εξασφαλίσει την επιβεβαίωση και το θαυμασμό από τους άλλους που τόσο επιζητά και ως αντάλλαγμα εισπράττει την αμφισβήτηση και την αποδοκιμασία.

Το αίσθημα κενού και η ανία ως συναισθηματικά χαρακτηριστικά της ναρκισσιστικής διαταραχής δηλώνουν μια περίοδο όπου το άτομο έχει εξαντλήσει κάθε δυνατότητα ικανοποίησης και άντλησης ευχαρίστησης τόσο από τις διαπροσωπικές σχέσεις όσο και από τις ασχολίες του. Αν λοιπόν δε βρεθεί κάτι από όπου μπορεί να αντλήσει ικανοποίηση το άτομο οδηγείται στην ανία, την πλήξη, το κενό και την αδυναμία.

Το αίσθημα απαισιοδοξίας προκύπτει συνήθως μετά από επαναλαμβανόμενους και άκαρπους κύκλους εξιδανίκευσης-δυσαρέσκειας . Πολλά από τα άτομα αυτά αρχίζουν να αντιλαμβάνονται ζώντας μέσα σε αυτούς του κύκλους ότι η πηγή της δυσαρέσκειας προέρχεται από τους ίδιους και ότι κάθε καινούρια σχέση είναι καταδικασμένη να τελειώσει όπως και η προηγούμενες. Έτσι, οδηγούνται στην απαισιοδοξία, τη ματαιότητα, τη δυσφορία και την απογοήτευση.

Υπάρχουν όμως και περίοδοι που το άτομο με ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας διακατέχεται από θετικά συναισθήματα. Αντιλαμβάνονται τον έξω κόσμο με τον ίδιο μεγαλειώδη τρόπο που αντιλαμβάνονται τον εαυτό τους .Η ενσυναίσθηση και η κατανόηση για τους άλλους είναι συχνά παρούσες κατά τις περιόδους αυτές  αλλά δεν οφείλονται παρά σε μία  προσπάθεια παντοδύναμης κυριαρχίας  πάνω στο περιβάλλον τους.

Οι πυρηνικές πεποιθήσεις του ναρκισσισμού

Η βασική πεποίθηση της ναρκισσιστικής διαταραχής προσωπικότητας είναι αυτή της κατωτερότητας ή της ασημαντότητας. Αυτή η πεποίθηση ενεργοποιείται μόνο υπό ορισμένες συνθήκες και ως εκ τούτου μπορεί να παρατηρηθεί κυρίως όταν απειλείται ο αυτοσεβασμός του ατόμου . Σε αντίθετη περίπτωση, η πρόδηλη πεποίθηση είναι μια αντισταθμιστική συμπεριφορά  ανωτερότητας και μεγαλείου.  «Είμαι ένα σπάνιο και ξεχωριστό πρόσωπο» ή «Είμαι ανώτερος από τους άλλους» . Μια άλλη αντισταθμιστική πεποίθηση αποτελεί η ανάγκη αναγνώρισης από τους τρίτους. «Οι  άλλοι άνθρωποι πρέπει να αναγνωρίζουν το πόσο ξεχωριστός είμαι».

Επιπλέον, το άτομο με ναρκισσιστική διαταραχή έχει συχνά την ανάγκη της απόδειξης της ανωτερότητάς του. Έτσι, καταλήγει στην εξής πεποίθηση  «Πρέπει να πετύχω, προκειμένου να αποδείξω την ανωτερότητά μου» και «Αν δεν είμαι πετυχημένος ,τότε αυτό σημαίνει ότι δεν αξίζω».

Όσον αφορά τις διαπροσωπικές σχέσεις  του νάρκισσου, οι άλλοι άνθρωποι αντιμετωπίζονται ως αντικείμενα ή εργαλεία στην αναζήτηση για διάκριση. Αν οι άλλοι έχουν τη δυνατότητα αυτή θα εξιδανικεύονται ενώ αν όχι θα θεωρούνται κατώτεροι και θα απορριφθούν. «Πολύ λίγοι άνθρωποι αξίζουν το χρόνο μου»,  «Οι άλλοι αξίζουν μόνο αν μπορούν να με εξυπηρετήσουν», «Οι άλλοι άνθρωποι θα πρέπει να ικανοποιούν τις ανάγκες μου».

Άλλες συχνές πυρηνικές πεποιθήσεις αποτελούν: «Αν είμαι αρκετά ισχυρός, μπορώ να είμαι σίγουρος για μένα», «Αν θέλω κάτι , είναι σημαντικό για μένα να το αποκτήσω», «Πρέπει να αισθάνομαι χαρούμενος  σε όλες τις περιστάσεις», «Πρέπει να αισθανθώ σημαντικός για να είμαι ευτυχισμένος» κ.ά.

Τα σχήματα στην ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας

Τα κυριότερα σχήματα στην ναρκισσιστική διαταραχή είναι αυτά της Συναισθηματικής Στέρησης, της Ελαττωματικότητας και του Αυτονόητου Δικαιώματος.

Συναισθηματική Στέρηση

Η προσδοκία ότι η επιθυμία κάποιου για ένα φυσιολογικό βαθμό συναισθηματικής υποστήριξης δε θα εκπληρωθεί από τους άλλους (στέρηση στοργής, στέρηση συναισθηματικής αντιστοίχισης και στέρηση προστασίας).

Ελαττωματικότητα

Η αίσθηση κάποιου ότι είναι ελαττωματικός, κακός, ανεπιθύμητος, κατώτερος ή ανήμπορος σε σημαντικές πλευρές και ότι είναι ανίκανος να αγαπηθεί , αν εκτεθεί σε σημαντικούς άλλους. Ίσως να περιλαμβάνει υπερευαισθησία στην επίκριση, στην απόρριψη και στην κατηγορία,  καθώς και αμηχανία και ανασφάλεια στην παρουσία των άλλων.

Αυτονόητο δικαίωμα

Η πεποίθηση κάποιου ότι είναι ανώτερος από τους άλλους, ότι αυτονόητα δικαιούται ειδικά δικαιώματα και προνόμια ή ότι δε δεσμεύεται από τους κανόνες της αμοιβαιότητας που καθοδηγούν τη φυσιολογική κοινωνική αλληλεπίδραση. Συχνά περιλαμβάνει την επιμονή κάποιου ότι μπορεί να κάνει ή να έχει οτιδήποτε θέλει, ανεξάρτητα του τί είναι ρεαλιστικό, τι θεωρούν οι άλλοι λογικό ή αν είναι σε βάρος των άλλων. Επίσης υπερβολική επικέντρωση στην ανωτερότητα, ώστε να πετύχει ισχύ ή έλεγχο. Κάποιες φορές περιλαμβάνει υπερβολική ανταγωνιστικότητα ή κυριαρχικότητα έναντι των άλλων, την επιβεβαίωση της δύναμης κάποιου, την επιβολή της άποψής  του ή τον έλεγχο της συμπεριφοράς των άλλων βάσει των επιθυμιών του, χωρίς συναισθηματική αντιστοίχιση ή ενδιαφέρον για τις ανάγκες των άλλων.

Πολλές φορές μπορεί να παρατηρηθούν και άλλα σχήματα όπως: Καχυποψία, Κοινωνική Απομόνωση, Αποτυχία, Ανεπαρκής Αυτοέλεγχος, Υποτακτικότητα, Αναζήτηση Επιδοκιμασίας, Ανελαστικά Πρότυπα, Τιμωριτηκότητα κ.ά.

 

Βιβλιογραφία

_ Beck A. T., Freeman A., Davis D. D. and Associates. Cognitive Therapy of Personality Disorders. New York: The Guilford Press, 2004².

_ Freeman A. “The Narcissistic Personality: Diagnosis and Treatment in Need of Empirical Support”. Πανεπιστημιακές Σημειώσεις. Texas Behavioral Health Institute, July2009.

_Καρκανεβάτος Ιάκωβος. Ναρκισσισμός και Αυτοεκτίμηση: Ξετυλίγοντας το Νήμα της Μεταξύ τους Σχέσης. Μεταπτυχιακή Διπλωματική Εργασία. Θεσσαλονίκη: 2014.

_Svrakic Dragan M. “Emotional Features of Narcissistic Personality Disorder”. American Journal of Psychiatry. 142:6, June 1985, p. 720 – 724.

_Young J. E., Klosko J. S., Weishaar M. E. Θεραπεία Σχημάτων. Ένας Οδηγός για τον Θεραπευτή. Μτφρ: Φ. Λέκκας. Αθήνα: Εκδόσεις Πατάκη, 2013 ³ .