Τι είναι οι φοβίες;
Ως φοβίες ορίζονται οι υπερβολικοί και παράλογοι φόβοι, οι οποίοι προκύπτουν λόγω της έκθεσης σε ένα συγκεκριμένο φοβικό ερέθισμα.
Σύμφωνα με το DSM-V τα διαγνωστικά κριτήρια που πρέπει να πληρούνται ώστε να δοθεί η διάγνωση της ειδικής φοβίας είναι τα ακόλουθα:
Α. Έντονος και επίμονος φόβος που είναι υπερβολικός ή παράλογος, εκλυόμενος από την παρουσία ή την αναμονή ενός συγκεκριμένου αντικειμένου ή κατάστασης (π.χ. πτήση, ύψη, ζώα, το να κάνει το άτομο ένεση, θέα αίματος).
Β. Η έκθεση στο φοβικό ερέθισμα σχεδόν πάντα προκαλεί άμεση απάντηση άγχους, που μπορεί να παίρνει τη μορφή μιας συνδεδεμένης με ή προδιατεθειμένης από την κατάσταση Προσβολής Πανικού. Σημείωση: Στα παιδιά, το άγχος μπορεί να εκφράζεται με κλάματα, εκρήξεις θυμού, πάγωμα ή προσκόλληση σε άλλους.
Γ. Το άτομο αναγνωρίζει ότι ο φόβος του είναι υπερβολικός ή παράλογος. Σημείωση: Στα παιδιά το στοιχείο αυτό μπορεί να απουσιάζει.
Δ. Η φοβική κατάσταση(εις) αποφεύγεται ή αλλιώς υπομένεται με έντονο άγχος ή υποκειμενική ενόχληση.
Ε. Η αποφυγή, η αγχώδης αναμονή ή η υποκειμενική ενόχληση κατά την(τις) επίφοβη(ες) κατάσταση(εις) παρεμποδίζει σημαντικά την καθημερινή φυσιολογική ρουτίνα του ατόμου, την επαγγελματική (ή τη σχετική με τις σπουδές) λειτουργικότητα του ή τις κοινωνικές του δραστηριότητες ή τις σχέσεις του ή υπάρχει έντονη υποκειμενική ενόχληση που το άτομο έχει τη φοβία.
ΣΤ. Σε άτομα κάτω των 18 ετών, η διάρκεια είναι τουλάχιστον 6 μήνες.
Ζ. Το άγχος, οι Προσβολές Πανικού ή η φοβική αποφυγή που συνδέονται με το συγκεκριμένο αντικείμενο ή κατάσταση δεν εξηγούνται καλύτερα ως κάποια άλλη ψυχική διαταραχή όπως Ψυχαναγκαστική Καταναγκαστική Διαταραχή (π.χ. φόβος βρωμιάς σε κάποιο άτομο με ψυχαναγκασμό σχετικό με μόλυνση), Διαταραχή Μετά Από Ψυχοτραυματικό Στρες (π.χ. αποφυγή ερεθισμάτων που συνδέονται με ένα σοβαρό στρεσογόνο παράγοντα). Διαταραχή Άγχους Αποχωρισμού (π.χ. αποφυγή του σχολείου), Κοινωνική Φοβία (π.χ. αποφυγή κοινωνικών καταστάσεων εξαιτίας του φόβου αμηχανίας), Διαταραχή Πανικού Με Αγοραφοβία ή Αγοραφοβία Χωρίς Ιστορικό Διαταραχής Πανικού.
Οι ειδικές φοβίες μπορούν να ξεκινήσουν κατά την παιδική ηλικία και παραμένουν στην ενήλικη ζωή. Οι συχνότερες είναι :
• Ζωοφοβίες : αφορά οποιοδήποτε ζώο συχνότερα για ποντίκια, αράχνες, κατσαρίδες, φίδια, κ.α.
• Περιβαλλοντικά-καιρικά φαινόμενα : καταιγίδες, ζέστη, νερό, πλημμύρες, πυρκαγιές κ.α.
• Καταστάσεις : υψοφοβία (ακροφοβία), κλειστοφοβία π.χ. σε ασανσέρ, αεροπλάνα, φοβία κατάποσης, οδήγησης.
• Βελόνες-αίμα-τραυματισμοί : τα άτομα που έχουν τη συγκεκριμένη ειδική φοβία έχουν λιποθυμική τάση στη θέα και λήψη αίματος.
Υπάρχουν όμως και πολλοί άλλοι τύποι πιο σπάνιοι που δεν κατατάσσονται κάπου όπως φοβία για συγκεκριμένα μέρη, καθρέφτες, για ήχους.
Άλλες σημαντικές φοβίες είναι η αγοραφοβία και κοινωνική φοβία, οι οποίες αναπτύσσονται συνήθως κατά την εφηβεία ή στην ενήλικη ζωή. Η αγοραφοβία συνδέεται με το φόβο του να βρίσκεται κανείς σε εξωτερικά μέρη, ενώ η κοινωνική φοβία αφορά την ύπαρξη άλλων ανθρώπων γύρω από το άτομο.
Πώς να αντιμετωπίσω τις φοβίες μου;
Είναι το βασικότερο ερώτημα των ανθρώπων που υποφέρουν από φοβίες. Οι άνθρωποι στην προσπάθειά τους να προστατευτούν από εκείνο το ενοχλητικό ερέθισμα, τείνουν να το αποφεύγουν. Η αποφυγή, ως μηχανισμός, βραχυπρόθεσμα ανακουφίζει το άτομο από το άγχος του, μακροπρόθεσμα όμως συντηρεί τη δυσκολία και ενισχύει το φαύλο κύκλο του άγχους, καθώς εμποδίζει τη μάθηση ότι οι καταστάσεις δεν είναι απειλητικές, αυξάνει την ευαισθησία σε απειλητικά στοιχεία και δημιουργείται ενοχή, ντροπή, απογοήτευση και χαμηλή αυτοπεποίθηση για τη δυσκολία που παραμένει.
Ένας από τους πιο αποτελεσματικούς τρόπους θεραπείας για τις φοβίες είναι η Γνωσιακή Συμπεριφορική Θεραπεία (CBT). Μέσα από τη ατομική ψυχοθεραπεία ενηλίκων και την ατομική ψυχοθεραπεία παιδιών και εφήβων, η CBT βοηθά το άτομο να κατανοήσει ότι το φοβικό ερέθισμα είναι ασφαλές, αντίληψη που σταδιακά θα επικρατήσει έναντι της δυσλειτουργικής πεποίθησης που συνοδεύει τη φοβία. Αυτό γίνεται μέσω συστηματικής απευαισθητοποίησης και έκθεσης.
