Οι διαταραχές αυτιστικού φάσματος ανήκουν στις πλέον μελετημένες αναπτυξιακές διαταραχές. Ο αυτισμός περιγράφηκε για πρώτη φορά από το Leo Kanner (1943) και έκτοτε υπάρχει ένα αυξανόμενο ενδιαφέρον για τη διερεύνησή του. Στο Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο των Ψυχικών Διαταραχών (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, DSM-V-TR) που εκδόθηκε από την Αμερικάνικη Ψυχιατρική Εταιρεία (American Psychiatric Association-APA, 2022), ο αυτισμός ορίζεται ως μία αναπτυξιακή διαταραχή με:
Α. Επίμονα ελλείμματα στην κοινωνική επικοινωνία και την κοινωνική αλληλεπίδραση σε πολλά πλαίσια, όπως εκδηλώνονται από όλα τα παρακάτω:
1. Ελλείμματα στην κοινωνική κοινωνική αμοιβαιότητα, τα οποία κυμαίνονται, για παράδειγμα, από τη μη φυσιολογική κοινωνική προσέγγιση και αποτυχία να διατηρήσουν μία κανονική συζήτηση με τους άλλους έως τη μειωμένη συμμετοχή σε ενδιαφέροντα, αισθήμτα, ή συναισθήματα, ή στην αποτυχία να ξεκινήσουν ή να ανταποκριθούν σε κοινωνικές αλληλεπιδράσεις.
2. Ελλείμματα σε εξωλεκτικές επικοινωνιακές συμπεριφορές που χρησιμοποιούνται για την κοινωνική αλληλεπίδραση, που κυμαίνονται, για παράδειγμα, από αενπαρκώς ολοκληρωμένη λεκτική και μη λεκτική επικοινωνία, εκπτώσεις στη χρήση βλεμματικής επαφής και γλώσσας του σώματος, ή ελλείμματα στην κατανόηση και χρήση των χειρονομιών έως μια παντελή έλλειψη εκφράσεων προσώπου και μη λεκτικής επικοινωνίας.
3. Ελλείμματα στην ανάπτυξη, διατήρηση και κατανόηση σχέσεων, οι οποίες κυμαίνονται, για παράδειγμα, από τις δυσκολίες προσαρμογής της συμπεριφοράς, ώστε να ταιριάζουν σε κοινωνικά πλαίσια, έως τις δυσκολίες συμμετοχής σε φαντασιωσικό παιχνίδι ή στη δημιουργία φίλων και την απουσία ενδιαφέροντος για τους συνομηλίκους τους.
Β. Περιορισμένα επαναληπτικά πρότυπα συμπεριφοράς, ενδιαφερόντων ή δραστηριοτήτων, όπως τα παρακάτω:
1. Στερεοτυπίες και επαναληπτικές κινήσεις, χρήση των αντικειμένων ή της ομιλίας (π.χ. απλές κινητικές στερεοτυπίες, παράταξη των παιχνιδιών ή επίμονη ενασχόληση με αντικείμενα, ηχολαλία, ιδιοσυγκρασιακές φράσεις).
2. Επίμονη ομοιότητα, άκαμπτη εμμονή σε συνήθειες ή τελετουργικά πρότυπα σε λεκτική ή εξωλεκτική συμπεριφορά (π.χ. έντονη ενόχληση σε μικρές αλλαγέςμ δυσκολίες με τις μεταβάσεις, άκαμπτα πρότυπα σκέψης, τελετουργικό χαιρετισμών, πρέπει να ακολουθήσει την ίδια διαδρομή ή να φάει το ίδιο φαγητό κάθε μερά).
3. Προσκόλληση σε εξαιρετικά περιορισμένα ενδιαφέροντα, τα οποία είναι μη φυσιολογικά σε ένταση ή σε εστίαση (π.χ. ισχυρή προσκόλληση ή ενασχόληση με ασυνήθιστα αντικείμενα, υπερβολικά οριοθετημένα ή επίμονα ενδιαφέροντα).
4. Υπεραντιδραστικότητα ή υποαντιδραστικότητα στις αισθητηριακές πληροφορίες ή ασύνηθιστο ενδιαφέρον για αισθητικά θέματα του περιβάλλοντος (π.χ. φαινομενική αδιαφορικά στον πόνο/ θερμοκρασία, αρνητική απαντητικότητα σε συγκεκριμένους ήσχους ή υφές υλικών, υπερβολική χρήση όσφρησης ή άγγιγμα αντικειμένων, οπτική σαγήνη με τα φώτα ή την κίνηση).
Γ. Τα συμπτώματα θα πρέπει να εμφανίζονται στην πρώιμη αναπτυξιακή περίοδο, αλλά δεν μπορούν να εκδηλωθούν πλήρως μέχρις ότου οι κοινωνικές απαιτήσεις να υπερβούν τις περιορισμένες δυνατότητες ή μπορούν να καλυφθούν από στρατηγικές που έμαθαν αργότερα στη ζωή τους.
Αυτισμός και Γνωσιακή Συμπεριφοριστική Θεραπεία (ΓΣΘ)
Κάποια άτομα με αυτισμό υψηλής λειτουργικότητας έχουν ανάγκη από ψυχολογική υποστήριξη για να αντιμετωπίσουν δυσκολίες της καθημερινότητας ή των σχέσεων τους. Η ΓΣΘ, όπως έχει σχεδιαστεί, είναι αποτελεσματική στην αλλαγή του τρόπου με τον οποίο σκέφτεται το άτομο με αυτισμό και αντιδρά σε συναισθήματα όπως το άγχος, η λύπη ή ο θυμός. Το άτομο μαθαίνει ότι τα συναισθήματα βιώνονται κατά μήκος ενός συνεχούς ως προς την ένταση, την προσωπική εμπειρία και την έκφραση και καθοδηγούνται προκειμένου να διακρίνουν το βαθμό ενός συναισθήματος χρησιμοποιώντας βιολογικά σημάδια. Η συναισθηματική εκπαίδευση σε συνδυασμό με την εκπαίδευση σε τεχνικές χαλάρωσης μπορούν να βοηθήσουν πολύ το άτομο με αυτισμό. Επιπλέον, μέσα από τη διαδικασία της γνωσιακής αναδόμησης, το άτομο μαθαίνει να διορθώνει διαστρεβλωμένες δυσλειτουργικές πεποιθήσεις για τον εαυτό του και τον κόσμο. Μέσα από την ατομική ψυχοθεραπεία αλλά και τις ομάδες παιδιών, εφήβων και ενηλίκων, το άτομο με αυτισμό εκπαιδεύεται κατάλληλα σε επίπεδο συναισθηματικό, κοινωνικό, γνωστικό και συμπεριφορικό, αναπτύσσοντας νέες πιο λειτουργικές στρατηγικές που μπορούν να βελτιώσουν το άτομο σε διάφορους τομείς της ζωής του.
